Археология
Археологиялық жұмыстар есебі 2022 ж.
Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 23.02.2023
Жалпы ақпарат:
АРХЕОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫ
Қызылорда облысы әкімдігінің қолдауымен 2014 жылдан бастап өңірде археологиялық қазба жұмыстары жүйелі түрде жыл сайын жүргізіліп келеді. Қазба жұмыстарының нәтижесімен әр түрлі кезеңдермен мерзімделетін тұрғын үйлердің орындары, маңызды құрылыс нысандары, қыш, құмыра күйдіретін пештер, кесенелер табылып, бірқатар нысандар консервацияланды.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі Ғылым комитеті және Халықаралық гранттар есебінен де археологиялық зерттеулер атқарылды
2022 жылы «Ұлттық рухани жаңғыру» ұлттық жобасы, «Аманат» партиясының «Өзгерістер жолы: әр азаматқа лайықты өмір» сайлауалды бағдарламасының Жол картасына сәйкес облыстық бюджет есебінен ежелгі Бәбіш мола, ортағасырлық Жанкент, Сығанақ қалашықтарында археологиялық зерттеу жұмыстары жүргізілді.
Археологиялық зерттеулерді ұйымдастыру барысында Заңның 33,34 баптары мен «Археологиялық жұмыстарды жүзеге асыру қағидалары мен шарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрінің 2020 жылғы 17 сәуірдегі № 95 бұйрығында көрсетілген талаптар басшылыққа алынып, қазба маусымы аяқталғаннан кейін ғылыми есептер және табылған жәдігерлердің тізбесі уәкілетті органға жолданды. Сонымен қатар, экспедиция жетекшілерімен алдын-ала қазба салынатын нысандар анықталып, ғылыми жобалар әзірленіп, бекітілді.
Биылғы қазба маусымында ескерткіш туралы деректер, библиографиялық материалдар өңделді, қазба салынатын нысандар алдын ала анықталды. Далалық қазба жұмыстары жүргізіліп, Ұлттық мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптама орталығынан (ҚР БҒМ, Алматы қ.,) тіркеуден өткен ғылыми есептер қабылданды.
Облыстық бюджет есебінен жүргізілген қазба жұмыстары
БӘБІШ МОЛА ҚАЛАШЫҒЫ (б.з.д IV-II ғ.ғ. )
Қалашық Қазақстан тарихнамасының ерте темір дәуірі кезеңін, сақ-сармат тайпаларының тарихын зерттеуде маңызды ескерткіш болып табылады. Қалашықтағы қазба жұмыстары бірнеше нысанда жүргізілді.
Зерттеу жұмыстарының бағыты – археологиялық материалдар негізінде антикалық кезеңдегі Бәбіш мола ескерткіштер кешенінің қалыптасуы мен даму мәселелерін зерттеу, сонымен қатар мәдени-шаруашылық ғұрпымен әлеуметтік-экономикалық құрылымын анықтау және қыш күйдіретін пештердің архитектуралық құрылыс ерекшеліктерін айқындау және сақтау болып табылады.
Археологиялық зерттеуді «Антик» халықаралық ғылыми-зерттеу орталығы» ЖШС, белгілі археолог Ж. Құрманқұлов, Ж. Утубаевтың жетекшілігімен жүзеге асырылды. Экспедицияға Қ, Ә. Марғұлан атындағы Археология институты, Ресей Федерациясы Шығыс музейінің және облыстық ескерткіштерді қорғау, аудандық музей қызметкерлері қатысты. Экспедицияға бақылау жұмыстарын атқару үшін мекемеден археолог М. Жүсіпназар қатысты.
Далалық экспедиция жұмыстары бекітілген техникалық ерекшелікке сәйкес жүргізіліп, қазба 3 нысанға салынды және қосымша барлау жұмыстары жүргізілді.
1-қазба Бәбіш мола цитаделінде «Үлкен үй» деп аталатын монументалды ғимарат орнында салынды. Бұл нысанда қазба биыл 3 жыл жалғастырылып отыр. Биылғы қазба маусымында нысанның бетінде Кеңес заманындағы Хорезм экспедициясы кезінен үйілген топырақ сыртқа шығарылды. Қазба 100 шаршы метр аумақта жүргізілді. Бұл жерден тұрғын-жайдың орны аныықталып, бөлмелердің қабырғалары мен едендері аршылып, тазартылды.
2-қазба қалашықтың шахристан бөлігіне 8х8 м көлемде қазба салынып, онда шарушалық мақсаттағы шұңқырлардың шоғыры анықталды. Сонымен қатар, шикі кірпіштен қаланған еден мен жертөленің бір бөлігі ашылды. Бұл цитадель мен бекіністі қабырғасының аралығында орналасқан. Қазба нәтижесінде бұл орын тұрғын үй немесе тұрақты даму деңгейінде құрылыс орны болмағандықтан шаруашылық мақсаттағы қойманың орны болуы мүмкін.
3-қазба цитадельдің оңтүстік бөлігіндегі қорғаныс қабырғасына салынды. Бұл жерде Үлкен үйдің оңтүстік бұрышында жүргізілген қазба нәтижесінде жақсы сақталған мұнара аршылды. Қазба алаңы 40 шаршы метрді құрады. Тереңдігі 1,5-2 м. Қорғаныс қабырғалары шикі кірпіштен салынған монолитті пахсалардан тұрғызылған. Қазба барысында қорғаныс мұнарасына шығатын баспалдақтың іздері анықталды. Қабырғалардың биіктігі 1,7 м. Қазба барысында екі камералы ошақтын орны табылды.
Б.з.д ІҮ-ІІ ғасырларға тән керамикалық ыдыстар, саздан, металдан жасалған бұйымдар, моншақтар, жебе ұштары, жалпы т.б. 48 жәдігерлер табылды.
Бұның ішінде бүтіндей табылған заттар: ұршықтың басы – 5, үйкеуіш -1, түрлі-түсті моншақтар – 8, жебе ұштары – 3.
ЖАНКЕНТ ҚАЛАШЫҒЫ (ҮІІ-ХІ ғ.ғ.)
Қалашық түркі-оғыз тайпаларының тарихын зерттеуде эталонды ескерткіш болып табылады. Экспедиция Қорқыт ата атындағы Қызылорда университеті жанындағы «Археология және этнография» ғылыми институты тарапынан (жетекшісінің міндетін атқарушы С. Біләлов) жүргізілді. Қазба бірнеше нысанға салынды. Экспедицияға бақылау жұмыстарын атқару үшін мекеменің инспекторы Ф. Есмахан қатысты.
2022 жылы Жанкент ескерткішіндегі археологиялық зерттеу жұмыстары бекітілген техникалық ерекшелігіне сәйкес үш нысанда жүргізілді. Қазба жұмыстарымен қатар тұмшалау, уақытша сақтау-бекіту жұмыстары жүргізілді. Атап өтетін болсақ:
1 нысан (Қазба №1) – қалашықтың шығыс бөлігінде орналасқан тұрғын-үй кешені. Бұл жерде жаңа бөлмелер мен кешеннің солтүстігінде орналасқан көшенің бір бөлігі ашылды.
2 нысан (Қазба №2) – ескерткіш цитаделінің батыс қамал қабырғасы мен №7 мұнарасы аршылды. Бұған дейін цитадельдің солтүстік қамал қабырғасы мен алты мұнараның орны ашылып, алдын-ала сақтау жұмыстары жасалынған болатын. №7 мұнара толықтай аршылып, ғылыми құжаттамасы дайындалғаннан кейін, кебек қосылған топанмен беті тұмшаланды.
3 нысан (Қазба №7) – қалашықтың шығыс қабырғасының ортаңғы бөлігінде салынды. Зерттеу жұмыстары барысында шығыс қақпаның алдыңғы қоршау бөлігі ашылды.
4 нысан (Қазба №1) – 2022 жылы жабылған жауын-шашыннан қорғайтын ағаш және металл жабындының көлемі 12х6 м үлкейтілді.
Қазба нәтижесінде табылған жекелеген жәдігерлердің саны 36-ға жетеді. Олардың ішінде 26-сы қыштан (бұлардан 22-сі қолдан өру арқылы болса, 4-і көзеші ұршығында дайындалған), 4-і қола, 2-і темір, 4-і шыны материалдардан жасалған. Атап өтетін болсақ, қыштан жасалған қақпақтар, ыдыстар, ыдыстың мойындары, моншақтар, т.б.
СЫҒАНАҚ ҚАЛАШЫҒЫ (Х-ХҮІІІ ғ.ғ.)
Қазақ халқының тарихында Сығанақ қалашығы Қыпшақ хандығының, одан соң Ақ орданың астаналары, Көшпелі өзбектер ханы Әбілқайырдың басқару ордаларының бірі атанған қала. Сығанақтың «Қыпшақ даласының айлағы» деп аталуы әйгілі Ұлы Жібек жолы бойындағы қаланың шаруашылығы мен әлеуметтік-экономикалық әлеуеті жоғары деңгейде дамығандығын аңғартады. Қазба жұмыстарын «Мәдени мұра» ғылыми-зерттеу орталығы» ЖШС (жетекшісі С. Мұрғабаев) атқарған. Сонымен қатар, экспедицияға Қ. Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің, Отырар қорық музейінің ғылыми қызметкерлері қатысты. Бақылау жұмыстарын атқару үшін мекеменің инспекторы Ғ. Абдукаримов қатысты.
Сығанақ қалашығындағы жұмыстар техникалық ерекшелікке сәйкес атқарылып, қазба 3 нысанға салынды. Осы жылғы қазба маусымы орталық көше бойындағы құрылыс нысандарына және қорғаныс қабырғасына жанама жатқан нысанын ашуға бағытталды. Сонымен қатар, қалашық топырағының жер асты ыза суларының әсерін ескере отырып, биылғы жылы алғаш рет ультрадыбыс арқылы жер астындағы тығыз құрылыс орындарын анықтайтын георадар құрылғысы қолданылды және де ол үлкен нәтижелер берді деп толық айтуға болады.
1-қазба орталық көше бойындағы 2021 жылы қазылып, үстіне шатыр орнатылған қазба нысанына жалғастырылып жүргізілді. Қазба көлемі 100 шаршы метрді құрады. Қазба көрсеткендей бұл нысан тұрғын үй орны екені анықталды. Себебі, онда ауланың сыртқы қабырғасы мен 2 жатын бөлменің орны ашылды. Бірінші бөлменің көлемі 2,46х4,23, екіншісі 3,72х4,20. Алайда, жер асты ыза суларына байланысты аршылған бөлмелердің кірпіштер мен қабырғалары сақталмаған.
2- қазба қаланың оралық көше бойындағы шағын төбе орнында жүргізілді. Көлемі 10х10 м. Ең алдымен таңдалып алынған қазба нысанының топографиялық және құрылымдық жобасы алынды. Қазба нәтижесінде бұл нысан тұрғын үй орны екені анықталып, бұл жерде де 2 бөлменің орны аршылды. Бөлмелерді тазалау барысында ташнау, хумдардың бөлігі және тандыр пештердің орны ашыылды. Сонымен қатар, керамикалық ыдыстардың кешені мен жануарлардың сүйектері табылды. Бұған қарағанда, бұл бөлмелер шаруашылық мақсатта пайдаланылған.
3- қазба қамал қабырғасының ішкі құрылымын анықтау мақсатында салынды. Қазба шығыс қақпадан солтүстік-батысқа қарай 40 м жерде, қақпаның сол қапталында қамал қабырғасына жанама жатқан жерге 10х8 м көлемде жүргізілді. Георадар құрылғысы арқылы қазбаның алғышарты жасалып, белгілі бір құрылыс нысандарының бар екені анықталды. Бұл қазба айтарлықтай үлкен нәтиже берді. Себебі, үлкен қыш күйдіретін пештердің шеберханасы аршылып, тазартылды. Бұған дейін қалашықта пештердің орны анықталмаған болатын. Жалпы 3 пештің және қамбаның орны толық тазаланып, оның үстіне жауын-шашыннан қорғайтын жабындылар орнатылды. Пештер екі камерадан тұрады, бірінші камера от жағуға арналса, екіншісі саз ыдыстарды күйдіруге арналған. Пештерден алынған ыдыстардың құрамы, жасалу технологиясын анықтау мақсатында Түркияның «REDEVIO AR-GE BILGI VE OPERASYON TEKNOLOJILIRI» зертханасында сараптама жасалынып, нәтжесінде саз ыдыстар ХҮІІ-ХҮІІІ ғасырларға жататыны және 900○ С күйдірілгені белгілі болды.
Биылғы қазба маусымында Сығанақ қалашығынан 45 дана жәдігер табылған және майда керамика сынықтарының кешені табылды. Оның ішінде өрнектелген саз ыдыстардың ернеулері, тостақан сынықтары, тегене бөлігі, майшам мен екі тұтқалы ыдыс (түбі сынған).
АРХЕОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫ
(мемлекеттік және халықаралық гранттар бойынша)
Жанкент қалашығы
Қорқыт ата атындағы Қызылорда университеті мен Тюбинген (Германия) университеті, РФ Н. Миклухо-Маклай атындағы Антропология және этнология институты арасындағы әріптестік бірлескен жобасы аясында (Германияның неміс гуманитарлық зерттеулер қорының қаржыландыруымен) «Ұлы Жібек жолының солтүстік аймағындағы көшпенділер мемлекетінің қалыптасуы мен урбанизациялануы: Ерте ортағасырдағы Жанкент қаласы» атты жоба аясында Жанкент қалашығында археологиялық қазба жұмыстары жүргізілді. Жоба аясында Жанкент қалашығының цитадель бөлігіндегі тұрғын үйлерге, шахристан бөлігіндегі тұрғын үйлерге қазба жұмыстары, қамал қабырғасына қима салынды. Барлығы 203 дана жәдігер табылды. Сонымен қатар, С14 талдамасы 250 анализ алынды. Топырақтану ғылымының әдістерін, геофизика мен геоморфология ғылымдарының әдістерін пайдалану арқылы далалық және зертханалық талдау жұмыстары жүрді. Қазба барысында алынған керамикалық, сүйек және т.б. материалдарға лабороториялық талдау жасалуда.
Сығанақ қалашығы
Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің гранттық қаржыландыруы бойынша «Тарихи-мәдени мұра нысаны – ортағасырлық Сығанақ қалашығында кешенді археологиялық зерттеулер жүргізу» жобасы аясында Қ. А. Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті 2022 жылы қалышықтың маңындағы көне қорымда, қалашықтың қамал қабырғасында және шахристан бөлігінде зерттеу жұмыстары жүргізілді. Көне қорымда жүргізілген зерттеу жұмыстары барысында үш кесене ашылып, кесенелердің өзіндік ерекшеліктері, жасалу технологиясы және кезеңі зерттеліп, көрші аймақтардағы аталмыш үлгідегі кесенелермен салыстырмалы түрде талданып, ұқсастықтары мен айырмашылықтары анықталды. Қазіргі таңда жаратылыстану ғылымының әдістерін қолдана отырып қаланың байырғы тұрғындардың морфологиялық ерекшелігін анықтау мақсатында антропологиялық зерттеулер, туысқандық қатынастарды анықтау мақсатында археогенетикалық зерттеулер, ауру түрлерін анықтау мақсатында микробиологиялық зерттеу жұмыстары жүргізілуде.
№6 кесене Кесене Ортағасырлық Сығанақ қалашығының оңтүстік-батысында 230 м қашықтықта шағын төбе ретінде сақталған. Аталмыш төбе үсті тегіс шеңбер пішінді болып келуде, көлемі 20x15 м, биіктігі болса 1 м. Қазба жұмыстарының нәтижесінде көлемі 14,6x8,55 м кесене орны анықталды. Кесене порталды және екі бөлмелі болып келуде. Кесененің кіреберіс үлкен бөлмесі зияратшылардың құран оқып, дұға жасайтын бөлмесі болса, екінші кіші көлемді бөлмесі көрхана (сағана) қызметін атқарған. Кесене өте нашар сақталған.
Ортағасырлық Сығанақ қаласындағы №6 кесене еденіндегі бос топырақты тазалау барысында әртүрлі көлемде бірнеше әрлеуіш қыш қаптамалар және 6 дана теңге алынды. Аталмыш теңгелердің екеуі күмістен қалған төртеуі мыстан соғылған, аверс және реверсіндегі жазулар сақталған. Әрлеуіш қыш қаптамаларға келер болсақ, қыш қаптамалардың барлығы ашық сарғыш түсті сапалы саз балшықтан жасалған. Жақсылап иленген сазға шамот (ұсақталған қыш), кейде майдаланған тас қоспасынан тұратын бетонит қоспасы араластырылған. Күйдіру пешіне салынған қыш қаптамалар 900°-қа дейінгі температурада біркелкі күйдірілген.
№7 кесене Сунақата ауылының солтүстік-батысында, ортағасырлық Сығанақ қалашығына баратын тас жолдың сол бөлігінде 50 м. жерде және ауылмен іргелес жатқан аумағы 26 м, биіктігі 1,5 м. болып келетін төбеге салынды.
Қазба жұмыстарының нәтижесінде кесене толығымен ашылды. Кесене ұзындығы 22,2 м., ені 16,7 м., биіктігі 0,3-0,56 м. болып келетін платформаның үстіне салынған. Платформа жиегін күйдірілген қыштармен бір қатар 0,3-0,56 м биіктікте қалап шығып, ортасын қара балшық пен сазды араластырып толтырып шыққан. Анықталған жерлеу орнын ашу барысында солтүстік қабырға жиегінен үш мүрденің орны ашылды.
Мұндай үлгідегі порталды, төрт бұрыш пішінді, бір бөлмелі кесенелердің қатарында Сырлытам кесенесін, Асанас кесенесін, Арал теңізінің оңтүстік-шығысындағы Сырлытам кесенесін, Болған Ана кесенесін және т.б. кесенелерді айтуға болады.
Көк кесене
Көк Кесене Ортағасырлық Сығанақ қалашығының оңтүстік шығысында 10 км қашықтықта биік төбе ретінде сақталған. Ауыл тұрғындарының айтуынша бұл кесене маңы 1970-шi жылдардан бері ауыл қорымына айнала бастап, қазіргі күнге дейін сол мақсатта пайдаланылып келеді. Ол қорымның атауы да «Көк кесене қорымы» деп аталады. Бұл нысан ортағасырлық кезеңдерден бастап–ақ елді мекен немесе қаланың жерлеу орны, тіпті элиталық топты жерлеуге арналған пантеон болуы да ықтимал. Өйткені, соңғы кездегі ауыл тұрғындарының жерлеу орындарын қоспағанның өзінде, Көк кесенеге тиесілі төбеден бөлек бірнеше ірі кесене іздері бар екендігі анықталып отыр. Тіпті олардың бірінде ауыл тұрғындары мәйітті жерлеуге қабір қазу барысында топырақ астынан күйген кірпіштен салынған ірі құрылыс ізіне тап болып, соңында оны қайта көміп тастаған.
Қалашықтың қамал қабырғасында жүргізілген зерттеу жұмыстары барысында, қалашықтың қорғаныс жүйесінің құрылымы, архитектурасы, жасалу технологиясы жайында құнды деректер алынды. Зерттеу жұмыстары қамал қабырғасының кезеңдер бойынша бірнеше рет зақымдалып, бірнеше рет жөндеу жұмыстары жүргізілгендігін анықтап, саяси тарихпен байланыстығын көрсетті.
Барлығы 283 дана жәдігер дана анықталды.
Қышқала қалашығы
Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің гранттық қаржыландыруы бойынша «Ортағасырлық Қышқала (Баршынкент): Алтын Орда дәуіріндегі қалалық мәдениет контекстінде» жобасы аясында Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті (жетекші М. Елеуов) Сырдария ауданындағы Қышқала қалашығында қазба жұмыстарын жалғастырды.
Биылғы қазба маусымында Қышқала қала жұртының орта тұсына қазба салынды. Қазбаның көлемі 18х20 м, тереңдігі 0,3 м. ден 1 м. ге дейін жетті. Қазба барысында жердің бетінен 20-30 см тереңдіктен үй құрылысының іздері шықты. Үй құрылыстарының сақталу деңгейі өте нашар, көп бөлігінде қабырғалары бұзылып кеткен. Сақталған жерлерінде қабырғалардың биіктігі 25- 30 см . Қазба барыснда қабырғалары дүниенің төрт тарапымен бағыттас орналасқан үлкен тұрғын үй ғимаратының кешені ашылды.
2022 жылы Қышқаланың орталық бөлігінде, ауыл зиратынан оңтүстік-шығысқа қарай 200 м жердегі биік төбеде қазба жұмыстары жүргізіліп, нәтижесінде 8 бөлмеден тұратын, Алтын Орда дәуіріне тән тұрғын үйдің орны анықталды. Сондықтан күнтүзбелік жоспарға сәйкес бұл нысандағы уақытша қорғау жұмыстарының тиімсіз екенін ескеріп, оны жергілікті үй және жабайы жан-жануарлардан сақтау мақсатында тұмшалау және көму жұмыстары іске асырылды. Табылған заттарға камералдық өңдеуден өткізіп Қызылорда облыстық өлкетану музейі қорына 134 дана зат өткізілді.
Кескен күйік қалашығы
2022 жылдың қараша айында Швейцарияның Еуразияны зерттеу қорының қаржыландыруымен «RUTRUM» ЖШС-гі Халықаралық зерттеулер институтымен бірлесіп Қазалы ауданындағы жергілікті маңызы бар Кескен күйік қалашығында қазба жұмыстарын жүргізді. Биылғы қазба маусымының мақсаты қалашықтың стратиграфиясын анықтауға, оның суландыру жүйелері мен қорымдарын зерттеуге арналды. Қалашықтың стратиграфиясын зерттеу үшін шахристанның оңтүстік-батыс бөлігіне шурф салынды. Ол 5,5х5,5 м көлемде 3,5 м тереңдікке салынды. Бұл жерде стратиграфиялық құжаттамалар, 3 Д модельдегі профильдер, толық сипаттамасы жасалды. Зертханаға көміртектің 17 анализі жіберілді. Суару жүйесін қашықтықтан және жерүсті зерттеу бойынша жұмыстар жүргізілді. Спутниктің түсірілімнің шифрларын ашу жұмыстары жүргізіліп, қалашық аумағының 820 га жерінің аэрофототүсірілімі мен ДРОН арқылы 40 мың фототүсірілім жасалды. Кескен-Күйік қалашығының қорымын құжаттау бойынша жұмыстар жүргізілді, оның негізінде жерлеу құрылымдарының егжей-тегжейлі жоспарын жасау мақсатында топографиялық жоспары және ортофотожоспары дайындалды.
Археологиялық жұмыстар есебі 2021 ж.
Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 23.02.2023
Жалпы ақпарат:
АРХЕОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫ
Соңғы жылдары мәдени құндылықтар мен ұлттық тарихымызға баса назар аударылып, археологиялық ескерткіштерді ғылыми зерттеудің жаңа жүйесі қалыптасты.
Ұлттық мұраларымызды ұлықтап, тарихымызды таразылай отырып, рухани-мәдени дүниелерімізді зерделеу бағытында «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында ежелгі Бәбіш мола және ортағасырлық Жанкент, Сығанақ қалашықтарына қазба жұмыстары жүргізілді.
Археологиялық зерттеулерді ұйымдастыру барысында Заңның 33,34 баптары мен «Археологиялық жұмыстарды жүзеге асыру қағидалары мен шарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрінің 2020 жылғы 17 сәуірдегі № 95 бұйрығында көрсетілген талаптар басшылыққа алынып, қазба маусымы аяқталғаннан кейін ғылыми есептер және табылған жәдігерлердің тізбесі уәкілетті органға жолданды.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі жанындағы тұрақты түрде жұмыс жасайтын сараптамалық комиссияның 2021 жылғы 9 ақпандағы №1 хаттамалық шешімімен 2020 жылы облыстық бюджет есебінен қазба жұмыстары жүргізілген ежелгі Бәбіш-мол, ортағасырлық Жанкент, Сығанақ, Сортөбе, Қышқала, Асанас қалашықтарында жүргізілген қазба жұмыстары нәтижесінде табылған 600 дана жәдігерлер Қызылорда облыстық тарихи-өлкетану музейі қорына өткізілді.
2021 жылғы қазба маусымында ескерткіш туралы деректер, библиографиялық материалдар өңделді, қазба салынатын нысандар алдын ала анықталды. Далалық қазба жұмыстары жүргізіліп, Ұлттық мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптама орталығынан (ҚР БҒМ, Алматы қ.,) тіркеуден өткен ғылыми есеп дайындалды.
БӘБІШ МОЛА ҚАЛАШЫҒЫ (б.з.д IV-II ғ.ғ. )
Қалашық Қазақстан тарихнамасының ерте темір дәуірі кезеңін, сақ-сармат тайпаларының тарихын зерттеуде маңызды ескерткіш болып табылады. Қалашықтағы қазба жұмыстары бірнеше нысанда жүргізілді.
Зерттеу жұмыстарының бағыты – археологиялық материалдар негізінде антикалық кезеңдегі Бәбіш мола қалашығы мен оның маңындағы көзешілер елді-мекеннің қалыптасуы мен даму мәселелерін зерттеу, сонымен қатар мәдени-шаруашылық ғұрпымен әлеуметтік-экономикалық құрылымын анықтау және қыш күйдіретін пештердің архитектуралық құрылыс ерекшеліктерін айқындау және сақтау болып табылады.
Археологиялық зерттеуді «Антик» халықаралық ғылыми-зерттеу орталығы» ЖШС, белгілі археолог Ж. Құрманқұлов, Ж. Утубаевтың жетекшілігімен жүзеге асырылды.
Бәбіш мола қалашығы елді мекеннен және қазба салынатын объектілердің бір-бірінен алыста орналасуына, ауа райының қолайсыздығына байланысты далалық экспедиция жұмыстарын екі кезеңде жүргізілді. І кезеңде (20 мамыр - 20 маусым аралығы) Бәбіш мола ескерткіштер кешеніндегі «Көзешілер» мекенінің тұрғын үй орны (8х8 м), Диаметрі 12 м болатын 2 жерлеу орындары аршылып (Жұмыр, Аққыр жерлеу орны), консервацияланды. Қыш күйдіретін пештің үстіне жауын-шашыннан қорғайтын жабынды орнатылды. ІІ кезең 10 тамыз – 05 қыркүйек аралығында Бәбіш мола қалашығының өзінде орналасқан монументалды ғимарат орнында жалғастырылды (10х15 м). Қазба аяқталғаннан кейін консервациялық шаралар жүргізілді. Далалық экспедиция жұмыстары аяқталғаннан кейін табылған жәдігерлердің сипаттамасы дайындалып, зертханалық өңдеу және археозоологиялық талдау жүргізілді.
Б.з.д ІҮ-ІІ ғасырларға тән керамикалық ыдыстар және саздан жасалған бастырғыш тастар т.б. заттай 92 жәдігерлер табылды.
ЖАНКЕНТ ҚАЛАШЫҒЫ (ІХ-ХІ ғ.ғ.)
Жанкент қалашығы
Қалашық түркі-оғыз тайпаларының тарихын зеттеуде эталонды ескерткіш болып табылады. Экспедиция Қорқыт ата атындағы Қызылорда университеті жанындағы «Археология және этнография» ғылыми институты тарапынан (жетекшісі т.ғ.к, phd доктор Ә. Тәжекеев) жүргізілді. Қазба бірнеше нысанға салынды. Барлығы 8 жәдігер, керамикалық бұйымдары, тиындар, сүйектен және металдан жасалған заттар табылып, өңделуде.
Далалық қазба жұмыстары 4 мамыр - 14 маусым аралығында жүргізілді. Нәтижесінде шығыс және батыс қамал қабырғасы, қорған мұнарасы аршылып, қазба қалашықтың шығыс бөлігінде орналасқан тұрғын-үй кешенінде жалғасты. Бұл жерде кешен құрылысының үшінші кезеңіне жататын үй-жайдың орны мен көшенің бір бөлігі толық аршылды (8х12м). Аршылған нысандарды уақытша сақтау, бекіту, консервациялау жұмыстары жүргізілді. Тұрғын үй орнына жауын-шашыннан қорғайтын жабындылар орнатылды. далалық экспедиция жұмыстары аяқталғаннан кейін ғылыми есеп әзірленді. Нәтижесінде табылған жәдігерлердің сипаттамасы дайындалып, зертханалық өңдеу және керамика материалдарының коллекциясына химиялық анализ жүргізілді. Ғылыми есептің жобасы Ұлттық мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптама орталығынан (ҚР БҒМ, Алматы қ.,) тіркеуден өтті. Сонымен қатар, РФ РҒА География институтының лабораториясында петрографиялық анализ жасалды.
СЫҒАНАҚ ҚАЛАШЫҒЫ (Х-ХҮІІІ ғ.ғ.)
Қазақ халқының тарихында Сығанақ қалашығы Қыпшақ хандығының, одан соң Ақ орданың астаналары, Көшпелі өзбектер ханы Әбілқайырдың басқару ордаларының бірі атанған қала. Сығанақтың «Қыпшақ даласының айлағы» деп аталуы әйгілі Ұлы Жібек жолы бойындағы қаланың шаруашылығы мен әлеуметтік-экономикалық әлеуеті жоғары деңгейде дамығандығын аңғартады. Қазба жұмыстарын «Қазархеология» ЖШС (жетекшісі Ж. Смайлов) атқарған.
Қазба рабат бөлігіндегі кесенеге (10х10 м), орталық мешіт қабатындағы (10х15 м) және орталык көше (10х10 м) бойындағы құрылыс нысандарына жүргізіліп, жабындылар жабу арқылы консервациялау және уақытша сақтау, бекіту жұмыстары атқарылды.
Далалық экспедиция жұмыстары аяқталғаннан ғылыми есеп әзірленді. Ғылыми есептің жобасы Ұлттық мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптама орталығынан (ҚР БҒМ, Алматы қ.,) тіркеуден өтті. Оның аясында табылған жәдігерлердің сипаттамасы дайындалып, зертханалық өңдеу және керамика материалдарының коллекциясына химиялық анализ жүргізілді.
АРХЕОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСТАРЫ
(ГРАНТТАР БОЙЫНША)
Кескен күйік қалашығы
2021 жылы қазан айында «RUTRUM» ЖШС-гі Халықаралық зерттеулер институтымен бірлесіп Қазалы ауданындағы жергілікті маңызы бар Кескен күйік қалашығында қазба жұмыстарын жүргізді. Қазба барысында тұрғын үй орындары, 2 жерлеу кешені аршылды. Нәтижесінде 108 дана зат табылды.
Сығанақ қалашығы
Қазан-желтоқсан айлары аралығында Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің гранттық қаржыландыруы бойынша «Тарихи-мәдени мұра нысаны – ортағасырлық Сығанақ қалашығында кешенді археологиялық зерттеулер жүргізу» жобасы аясында Қ. А. Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті орталық көше бойындағы тұрғын үй кешені аршылып, 1000 м3 топырақ шығарылды. 112 жәдігер табылды.
Қышқала қалашығы
Маусым-шілде айлар аралығында Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің гранттық қаржыландыруы бойынша «Ортағасырлық Қышқала (Баршынкент): Алтын Орда дәуіріндегі қалалық мәдениет контекстінде» жобасы аясында Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті (жетекшім М. Елеуов) қаланың орталық бөлігінде кесенеге қазба (10х10м), тұрғын үй кешеніне кесік салынып, (8х2 м), шаруашылық бөлігіндегі кесене 12х17 м көлемде толық аршылды. Қалашықтың қорғаныс жүйесін анықтау мақсатында 15х1 м көлемде кесік салынып, анықталған қабырғанғағ 6х3 м көлемде қазба салынды. Сонымен қатар, кесенелерден алынған 3 адам сүйегі Ұлыбританияға жіберілген антропологиялық зерттеудің нәтижесімен мерзімделуі ХІІІ-ХІҮ ғасырлар деп берілді. Жалпы 148 дана жәдігер табылды.
Фотобаян
Записей не найдено.
