Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 12.02.2020

Жалпы ақпарат:

Бәбіш-моладағы көзешілер елді-мекені (Бәбіш молла 7) Бәбіш молла қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 5 шақырым жерде, кеуіп қалған арнаның бойында орналасқан. Зерттеу барысында анықталғандай ауылдың іші қыш өндіретін өндіріс ошағы болғанын атап кету керек. Олай дейтініміз ауылда 11 қыш күйдіретін пеш, 7 шеберхана мен тұрғын үйлердің орындары табылды. Сонымен қатар, ауылдың шетінде бірнеше бөлмеден тұратын үлкен үй аршылды. Ауылдың ішіне қарай арнадан бөлек су қоймасы тартылған. Өндіріске суды осы қоймадан пайдаланған.

Биылғы 2019 жылы зерттеу барысында тәртіп бойынша нөмері 6-шы қазба басталды. №6-шы қазба елді мекеннің солтүстік-батыс бөлігіндегі төбеде орналасқан, ол жер бетінен 1,5 м биіктікте орналасқан. Төбеге 200 шаршы метр болатын қазба алаңы салынды.

Қазба ішіндегі мәдени қабаттың ашылу тереңдігі 0,7 м-ден 1,5 м дейін. Зерттеулер нәтижесінде құрлысы күрделі пеш аршылды. Ол, толығымен қазылып зерттелінді. Қазба барысында анықталғандай пеш екі ярусты болған, төменге оттық салса ал, жоғарғы жағы жағында ыдыстарды қойып күйдірген. Оған ыстық ауа өтетін ойықтар салынған. Ішкі жағында күйдіруге арналған арналған орны дөңгелек болып келген. Оның сыртқы диаметрі 5,2 м болады. Ал, оттық салатын ауызы сопақ болып келген, оның ұзындығы 1,1 м, ені 0,5-0,5 м.  

Пештің биіктігі 1 м асады. Қабырғасы екі қатардан тұратын жұмбаздалған саздан тұрғызылған. Олардың ендері 40-70 см. Блоктар бір-біріне ағаш арқылы байланып қаланған. Ағаш салып байлаған орындар қазіргі таңда ені 5-10 см болатын шұңқыр түрінде сақталған.

Қыш күйдіретін пешпен қатар, айналасында орналасқан шеберханалардың бір бөлмесі аршылды. Ол, пештен оңтүстікке қарай 1,2 - 1,5 м қашықтықта орналасқан. Оның ені 5 м. Қабырғасы, биіктігі 1 м., ені 1,3-1,5 м болатын жұмбаздалған саздан тұрғызылған. Бұл бөлмеден сүйектен істелген біздер, сурет салынған қыш көнек, қайрақ тастар, құмыра және тағы басқа ыдыстар табылды.

Бұдан бөлек ұсталардың мекен еткен үй-жайына да зерттеу жүргізіліп, үйдің үлкен бір бөлмесі ашылды. Бөлменің, қазіргі сақталған қабырғаларының биіктігі 0,2-0,6 м-ге дейін жетеді. Қабырғалардың төменгі тұғыры пақса блоктарынан тұрғызылса, кейін жоғарғы жағын шикі кірпіштермен көтерген. Бөлмелерден астық, су сақтайтын ыдыстар, ошақтың орындары мен т.б. жәдігерлері табылды.

Табылған ыдыстарда әр түрлі таңбалар салынған. Негізінен мұндай таңбалар ыдыс істеген әр ұстаның жеке таңбасы ретінде қолданылса, кейбір ғалымдардың пікірінше, сыртқы сауда барысында сандық белгісі ретінде әр ыдысқа таңба салынып отырған.

Ақ шұқыр кесенесі.

Шірікрабат мәдениетінің жерлеу ескерткіштерін - жер астындағы жерлеу құрылыстары және жер үсті кесенелері деп екіге топтастыруға болады. Күрделі де алуан түрлі бұл жерлеу ескерткіштерінде жергілікті дәстүр мен сыртқы ықпалдың байланыстары қабаттасып жатыр.

Бүгінгі таңда Сырдың көне сағалары - Жаңадария мен Іңкәрдария аңғарларында екінші топқа жататын жерлеу ескерткіштерінің қырықтан астамы белгілі болып отыр. Бір-бірінен оқшау жатқан олар, әдетте, қала-қоныстардан 0,5 шақырымнан бірнеше шақырымға дейін қашықтықта орналасқан. Сыртқы келбетіне қарай оларды екі типке бөлуге болады. Шаршы және дөңгелек пішінді болып келген олардың ішкі жобалық принципі мен негізгі құрылыстық әдістері бірдей.

Сондай ескерткіштің бірі аталмыш топтың екеуіне де жатпайтын – Ақ шұқыр қорымындағы кесенелер.

Ақ шұқыр қорымы Бәбіш мола қалашығынан оңтүстік-батысқа қарай 16 км-де орналасқан. Географиялық координаттары: N 44º 15'07,1" солтүстік бойлық және E 062 º58 '54,7" шығыс ендік.

Қорым үш кесенеден тұрады. Олардың жобасы дұрыс емес дөңгелек және дұрыс емес төрт бұрышты, кейбір жерлері шошайған төбешік түрінде болып келген бұл құрылыстардың диаметрлері - 12 м-ден 28 м-ге дейін, сақталған биіктіктері – 1,5-2,5 м.

Ескерткіштегі статционарлық қазба жұмыстар биыл 2019 жылы алғашқы жұмысымызды үлкен емес №1-ші кесенеден бастау алдық.

Қазбаға дейін ескерткіштің жобасы дұрыс емес дөңгелек. Диаметрі 12 м, биіктігі 1,2-1,5 м. Ортасы ұзын қабырғамен бөліңген. Қабырғаларының қалыңдығы 0,7-1,2 м. Кірер ауызы екі бетінде де кездеседі.

Қазба жұмыстарының нәтижесінде солтүстіктен оңтүстікке бағытталған қабырға арқылы бөлінген екі бөлме ашылды. Бөлмелер тоналған болып шықты. Тазалау барысында шығыс бөлмеден солтүстік шығыс бұрышынан бір жерде үйілген күйінде жатқан бірнеше кісінің сүйектері анықталды. Сонымен қатар, оңтүстік батыс бұрышында да үйілген күйінде кісінің сүйектері аршылды. Қазба барысында анықталғандай бөлме іші қираған кесектермен толтырылған. Табаны жауын суыннан қатты езіліп кеткендіктен еденін анықтау мүмкін болмады.

Екінші бөлменің ауызы батысқа қараған. Қазба барысында қабырғаның ішкі жағын жағалай суфа көтерген болып шықты. Суфаны қираған кесектермен көтерген. Тазалау кезінде бөлменің солтүстік батыс бұрышындағы суфаның үстінен зембілге қойылған шырағдан, ұршық басы, ыдыстың түбі мен екі құлағы бар көзе табылды. Сонымен қатар, ағаш саб (аса таяқ) қойылған. Бір қызығы көзе ішіне салынған тас сынықтары кездесті. Зембілді тазалау кезінде оның жұқа ағаш тақтайшалардан тұратындығы анықталды. Сонымен, бөлмені толық тазалау барысында темірден істелген пышақ сынығы, моншақтар, алтын шегелер, саздан істелген ядро және қайрақ тастар табылды.

Ақ шұқыр қорымындағы №1-ші кесенесінде жүргізілген археологиялық зерттеулердің нәтижесінде мынадай көріністер айқындалды:

- құрылыс алдын-ала дайындалған қалыңдығы 30 см-ге жететін платформаның үстіне салынған. Қабырғалары төмендегідей сипатта қаланған:

- қабырғалардағы кесек қаландылары құрылыс заңдылықтарына сай әдіспен тұрақты қаланып, әр қатардың арасына бір деңгейде лай төселген;

- қалау барысында кесектер арасындағы байланыстың үстіне кесекті ұзыныннан қою іске асырылған (кейбір жағдайларда кесектің 1/3 бөлігі пайдаланылған);

- беттеріне 1-1,5 см лай жағылған қабырғаларының ішкі беттері ақ түсті әкпен әктелген.

Қазба жұмыстары барысында алынған ақпараттар сол дәуірдің жерлеу-ғұрыптық дәстүрін, шаруашылық және әлеуметтік құрылысын толығымен қалпына келтіру мәселелері бойынша мүмкіндігімізді кеңейте түсті. Зерттелген жерлеу құрылысы материалдық мәдениетінің ортақтығын көрсете отырып, Шығыс Арал өңірінің көне тұрғындары жерлеу ғұрыптарымен ерекшеленетін бірнеше тайпаларға немесе руларға бөлінген деген жорамал айтуға болады. Бұл өз кезегінде жоспарлы жұмыстар нәтижесінде деректік базаны кеңейту мақсатын жүзеге асыруды қажет етеді.

Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 15.11.2018

Жалпы ақпарат:

 Қуаңдария, Ескідария және Сырдария өзендерінің Арал теңізіне құяр маңы, яғни Жанкент қала-жұрты оазисі көне заманнан тұрақты сауда, евразия аудандары көшпенділерінің мәдени және этникалық қарым-қатынас, сонымен қатар, көшпенділер өркениеті мен ортаазиалық отырықшы оазистерін байланыстырған аймағы болған. Осы жерде атақты сауда жолдарымен (әсіресе Ұлы Жібек жолы) бірге, тарихи миграция жолдары және олардың өзіндік тоғысулар іздері жатыр.

 Сортөбеде жүргізілетін ғылыми-зерттеу жұмыстарының ерекшелігі сонда, оны зерттеудің нәтижесінде Қазақстанның ортағасырлық археологиясының осы күнге дейін шешімін таппай отырған ақтаңдақтарының бірі – Оғыз кезеңінің археологиялық мәдениеті туралы жан-жақты, кешенді деректер алуға болады. Сортөбе келешекте ортағасырлық Қазақстан археологиясының оғыз кезеңіне қатысты үлгілі (эталонды) ескерткіштердің бірі болуы мҥмкін.

 Сортөбе (Ордазы) Қорқыт ата қорымына ең жақын оғыз қалашығы болып табылады. Сол себепті Қорқыт ата кешені – Жосалы – Сортөбе бағыттары бойынша туристік маршрут енгізу қажет. Қалашықтың жоғарғы қабаты ІХ ғ. мерімделуі Қорқыт Атаның өмір сүрген кезеңіне сәйкес келеді. Сортөбе қалашығындағы археологиялық қазба жұмыстарының арқасында Қорқыт баба заманындағы халықтың немесе өзі тұрған тұрғын үйлердің қандай болғандығын біле аламыз. Қорқыт ата қорымы мен Сортөбе қалашығы бір кезеңмен мерзімделеді, ал Сортөбе ескерткіші этнографиялық деректерде кездесетін «Ордазы» қалашығы да болуы мүмкін. Сырдария жағасына б.з. VII-VIII ғғ. бекіністі қоныстың салынуы Жосалы кентінің тарихы тереңде жатқандығын көрсетеді.

Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 24.10.2018

Жалпы ақпарат:

2018 жылғы Сығанақ қалашығындағы археологиялық қазба жұмыстары.

                Сығанақ қалашығына археологиялық қазба жұмыстары басталып  қазба жұмыстарын «Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті» археологиялық ғылыми-зерттеу орталығы жүргізді. Қазба жұмыстарына Қызылорда облыстық тарихи-мәдени ескерткіштерді қорғау жөніндегі коммуналдық мемлекеттік мекемесі мамандары қатысты. 2018 жылғы археологиялық экспедициясы қазба жұмыстарын қақпаның оң жақ бөлігіндегі 2016-2017 жылдары қазылған аймаққа 15х7 м көлемде қазба салынды. Солтүстік бөлігі 1 м, оңтүстік бөлігінде 40 см тереңдікте қазылды. Екі жылғы қазбаның ортасын қосу бағытында жалғастырылды. Қазбаға дейінгі фото суреттер түсіріліп, осы жылы қазылатын аймақтардың жобалары есепке алынды. Қазба жұмыстары төменнен жоғары қарай салынып, белгілі бір аймақ толығымен тазаланды. Бұл аймақтан тек бос топырақтар мен ыдыс сынықтары теріліп алынды. Осы қазба алаңының солтүстік бұрышынан 1 м тереңдіктен шағын асхана бөлмесі ашылды. Бөлменің оңтүстік-батыс бөлігінде ошағы және ернеуі төмен қаратып қойылған хум орналасқан. Сонымен қатар бөлмені тазалау барысында қазба жиегінен адам бас сүйегі шықты. Қазба алаңының орталық бөлігінен 0,7-0,8 м тереңдіктен екі кейінгі жерлеу орны ашылды. Қазылып алынған адам сүйектер қазылып алынып, ауыл зиратына қайта қойылды. Қазбаның екінші кезеңі 2017 жылғы қазылған қазба алаңын толық тазалау жұмыстары жүргізілді. Тазалау жұмыстары солтүстік бұрыштан басталды. Соның нәтижесінде 2017 жылғы анықталған жоғарғы құрылыс кезеңінің құрылыстары мен қоқыс шұңқырлары толығымен алынып тасталды. Осы аумақты тереңдету барысында қазбаның солтүстік бұрышынан асхана бөлмесі ашылды. Бөлменің батыс бөлігінде ташнау құрылысы анықталды. Сонымен қатар бөлменің оңтүстік бұрышынан тандыр ашылды. Тандырдың түтіндігі солтүстік-батыс бөлігінен көлемі 15-20 см болып келеді. Қазба алаңы 2 м тереңдікке дейін қазылды. Қазбаның орталық бөлігінен осы тереңдіктен қам кесектен қаланған бөлменің үш қабырғасы ашылды. Ашылған қабырғаның көлемі 4х6 м, сақталған биіктігі 30 см. Сонымен қатар осы аумақта қоқыс шұңқылранының көптеп шығуына байланысты құрылыс орындарын анықтау мүмкін болмады. Қоқыс шұңқырлары толығымен табанына дейін тазаланды. Бұл аймақ осы тереңдікте қазба жұмыстары толығымен тоқтатылды. Қазаба алаңын кеңейту мақсатында оңтүстік-батыс бөлігінен қазба кеңейтілді. Яғни қаланың көше бағытына қарай ауысты. 1,2 м тереңдіктен ұзындығы 6 м болып келетін қам кесектен қаланған құрылыс анықтала бастады. Осы тереңдіктен қазба алаңының барлық бөліктерінен қоқыс шұңқырлары шықты. Бұл шұңқырлар толығымен табанына дейін тазартылды. Сонымен қатар қазбаның оңтүстік-батыс бөлігінен 1,3 м тереңдіктен кейігі жерлеу орны шықты. Қазіргі таңда қазба жұмыстары толығымен аяқталып алдағы уақытта өз жалғасын табады.

Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 08.01.2018

Жалпы ақпарат:

Шірік Рабат қалашығындағы 2017 жылғы зерттеу жұмыстары

Қалашықта Жолдасбек Құрманқұлов жетекшілік ететін «Антик» ЖШС зерттеу жұмыстарын жүргізді. Далалық зерттеу жұмыстары екі нысанда қатар басталды.

1 нысан қалашықтың ортағасырлық цитаделінің солтүстік-батыс бөлігіндегі құрылыс орны болды. Ескерткішке 10х15 м көлемінде қазба алаңы салынды. Қазба барысында құрылыстың бірнеше мәдени қабаттан тұратындығы анықталды. Алғашқы екі қабат ортағасырларға жатқызылса, төменгі екі қабат антикалық дәуір деп мерзімделді. Қамалдың әскер қарап тұратын мұнарасына жапсарласа салынған бұл нысанда ортағасырлық кезеңде әскери горнизон орналасқан секілді.

2-ші нысан Шірік-Рабат қалашығынан солтүстікке қарай 700 м жерде орналасқан №1-ші оба болып белгіленді. Биік емес төбе үстінде тұрғызылған жерлеу орнының диаметрі 38 м, биіктігі 50-1,30 м. Ортасы төменге түсіп кеткен, оның диаметрі 19 м. Алғашқыда қазбаны барлау үшін 20х3 м болатын траншея салынды. Құрылыс оба орны екені анықталғаннан кейін қазба 10х10 м-ге ұзартылды. Қазба барысында орталық бөлігінен кісі жерлейтін камерасы шықты. Тазалау барысында бес адамның бас сүйектері табылды. Бірақ өкінішке орай бұндай құрылыс орындары  тонау кезінде бүлініп сақталмаған. Камераның табанынан үш ғұрыптық шұңқыр ашылды. Қазба барысында кісілермен бірге жерлеген бұйымдары табылды. 

Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 08.01.2018

Жалпы ақпарат:

Сығанақ қалашығындағы 2017 жылғы зерттеу жұмыстары.

Сығанақ қалашығында зерттеу жұмыстарын Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің  Археология ғылыми-зерттеу орталығы жүргізді. Қазба жұмыстарының негізгі мақсаты  қорғаныс бекіністері мен оның жанындағы маңызды ныысандарды аршу аршу болды. Жалпы алғанда қақпаның төрт құрылыс кезеңдері анықталды. Ең төменгі (ерте) құрылыс қабатында табылған жәдігерлер Алтын Орда дәуіріне жатады. Екінші құрылыс қабаты Әмір Темір, ал үшінші қабат Ақ Орда мен Қазақ хандығы дәуірлеріне жататындығы анықталды. Далалық зерттеу жұмыстары 2016 жылғы жүргізілген қазба жанынан қалаға кіре беріс жолдың оң жақ бөлігінен 15х20 көлемінде қазба салынды.  Қазба барысында әртүрлі қабаттан ошақтар мен тұрмыстық шұңқырлардың орны және ташнауға пайдаланылған күйдірілген кесектер анықталды. Қазба барысында                                                         3 құрылыс кезеңі анықталды. Алдыңғы кезеңде пайдаланған күйдірілген қыш, қыш жапсырмаларды кейінгі құрылыс жұмыстарына пайдаланған. Жалпы қазба жұмыстарынан Қыш құмыралар мен хумдар, өрнектелген қыш жапсырмалар, диірмен, сонымен қатар  керамикалық бұйымдардың сынықтары, ірі қараның, ұсақ малдың сүйектері табылды. 

Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 08.01.2018

Жалпы ақпарат:

Сортөбе қалашығындағы 2017 жылғы археологиялық зерттеу жұмыстары.

Биылғы жылы Сыр өңіріндегі оғыз дәуіріне қатысты тың тарихи мәліметтер берген жаңа зерттеулерге арқау болған нысандардың бірі – Сортөбе қалашығы. Зерттеу жұмыстарының мақсаты ескерткіштің құрылымын, қызметін және материалдық кешенің жан-жақты зерттеу болып табылады. Сырдария өзені шайып, бұзылып жатқан тік құлама жарқабағында және ескерткіштің жалғыз бұзылмаған бөлігіндегі қысқа мерзімде жүргізілген жұмыстар барысында қол жеткен заттай деректерге бойынша қалашықтың жоғарғы мәдени қабаттары VIII-ІX ғғ. мерзімделетіндігі  анықталды.

Қуаңдария, Ескідария және Сырдария өзендерінің Арал теңізіне құяр маңы, яғни Жанкент қала-жұрты оазисі көне заманнан тұрақты сауда, евразия аудандары көшпенділерінің мәдени және этникалық қарым-қатынас, сонымен қатар, көшпенділер өркениеті мен ортаазиалық отырықшы оазистерін байланыстырған аймағы болған. Осы жерде атақты сауда жолдарымен (әсіресе Ұлы Жібек жолы) бірге, тарихи миграция жолдары және олардың өзіндік тоғысулар іздері жатыр. Сортөбеде жүргізілетін ғылыми-зерттеу жұмыстарының ерекшелігі сонда, оны зерттеудің нәтижесінде Қазақстанның ортағасырлық археологиясының осы күнге дейін шешімін таппай отырған ақтаңдақтарының бірі – Оғыз кезеңінің археологиялық мәдениеті туралы жан-жақты, кешенді деректер алуға болады. Сортөбе келешекте ортағасырлық Қазақстан археологиясының оғыз кезеңіне қатысты үлгілі (эталонды) ескерткіштердің бірі болуы мүмкін. 

Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 08.01.2018

Жалпы ақпарат:

Кердері кесенесіндегі 2017 жылғы археологиялық зерттеу жұмыстары

ХХ ғасырдың басындағы тарихи материалдарға сүйене отырып, тарихшы мамандар қазіргі Арал теңізі табанындағы тарихи – мәдени ескерткіштерге «Кердері» деген шартты атау берілді. Арал теңізі табанында барлау жұмыстары нәтижиесінде көне қалашық Арал - Асардың  орны мен Кердері ІІ кесенесі табылды. Кердері ІІ кесенесі порталды күмбезді жобада  үлгісімен салынған. Биіктігі 1,6 м., ені мен ұзындығы 30х42 м ауқымды құрайды. Ескерткіш маңындағы қаладан тас қайрақтар, түрлі оюлы плита жапсырмалары, кірпіш цехы, шырағдандар мыс тыйындар,  ірі диірмендер мен астық сақтайтын ыдыстар табылды.  Зерттеу  жұмыстарын Ә. Марғұлан атындағы Археология институты атқарды.

2017 жылғы қазба маусымында Кердері кесенесінің  құлаған портал бөлігінің 400 ш.м. құрайтын аумақ тазаланды. Тазалау барысында кесененің алдыңғы  және солтүстік жағындағы қабырғалардың әр түрлі формадағы кірпіш фрагменттерінің 20 см қабатының әсерінен сақталған портал бөлігінде арка аршылды. Осы жұмыстардың нәтижесімен 9,5х9,5м құрайтын порталдың сақталған бөлігі мен қабырғалардағы кірпіштердің қаланған орны анықталды. Кірпіштерді өлшемі  25х25х5 см.

Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 08.01.2018

Жалпы ақпарат:

Жент қаласындағы 2017 жылғы зерттеу жұмыстары

Жент қалашығындағы қазба жұмыстары үстіміздегі жылдың 24 шілде айынан басталып, қыркүйек  айының 10-на дейін қазба жұмыстары жүргізілді. Археологиялық зерттеуді ЖШС «Археологиялық сараптама» мамандары және Қызылорда облыстық тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғау жөніндегі мекемесінің 1 қызметкері қатысты. Экспедиция құрамында жалпы 20-дан аса адам жұмыс жасады. 

Далалық зерттеу жұмыстары қаланың шығыс бөлігінен басталып №4 қазбаға 16х16 м. көлемінде қазба салынды. Бұл тұрғын үй құрылысының қабырғалары толығымен қираған тек солтүстік батыс бөлігіндегі биіктігі 2,43, ұзындығы 3,90 болатын қабырға сақталған. 2 бөлмеден тұратын бұл үй жай негізі мешіт болған деген болжам бар. Зерттеу жұмыстары  №11 қазбада өз жалғасын тапты.  Бұл орын 2 бөлмеден тұратын мешіт ашылып толығымен тазартылды. 1 бөлмесінде адамдар жиналатын немесе сыйынатын орын болып табылса 2 бөлмесінде 4 адамның қабірі табылды. Археолог ғалымдардың пайымдауынша бұл мавзолей, ал қабірдегі адам осы мешіттің имамы немесе ғалым адам және жанында осы кісінің отбасы деген де болжамдар айтылуда. Осы құрылыс XIII ғ. жатады деген болжам бар. Жалпы қаланың аумағынан коптеген керамикалық сынықтар мен сол кезеңдегі тиындар табылды.

Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 25.12.2017

Жалпы ақпарат:

Далалық комиссия археологиялық зерттеу жұмыстары жүргізілетін нысандарда болды

Қызылорда облысының Тарихи-мәдени мұраларды қорғау және пайдалану жөніндегі ғылыми әдістемелік Кеңес жанынан құрылған Далалық комиссияның құрамы ақпан айында үстіміздегі жылы археологиялық зерттеу жұмыстары жоспарланған  Ежелгі Шірік рабат, Ортағасырлық Сығанақ, Жанкент қалаларында іссапармен болды. Нәтижиесінде  алдағы қазба маусымында атқарылатын шаралар, қазба жұмыстары және сақтау (консервация)  жұмыстары жүргізілетін нысандар нақтыланды. Бұл облыстық бюджет есебінен 2014 жылы басталған кешенді жұмыстардың жалғасы болып табылады. Сонымен қатар, осы шаралардың аясында ежелгі Шірік рабат қалашығының қорғау аймағы белгіленетін болады.

Оғыздардың қаласы Жанкент

Жанкент - Сырдың төменгі ағысында өмір сүрген Оғыз мемлекетінің астанасы. Қызылорда облысы, Қазалы ауданы  орталығынан оңтүстікке қарай 35 шақырым жерде орналасқан. Қазіргі уақытта республикалық санаттағы археологиялық ескерткіштердің бірі болып табылады. Ортағасырлық араб деректерінде Жанкент қаласы Карьят  әл-Хадиса, әл-Мадина,  әл-Джадид деп аталса парсы деректерінде Дих-и-Нау, түркі тілінде жазылған еңбектерде Янгикент атауларымен кездеседі. Қазіргі қаланың орны шығыстан-батысқа созылған, көлемі  375 х 225 м, ал солтүстік -  батыс бұрышында орналасқан цитаделінің көлемі 100 х 100 м. ХІХ ғасырдың ІІ жартысында қаланы алғаш рет орыс ғалымдары П.И.Лерх, В.Верещагиндер зерттеген. ХХ ғасырдың 40 жылдары көрнекті археолог С.П.Толстовтың жетекшілігімен Хорезм археологиялық – этнографиялық экспедициясы қаланың топографиялық жоспарын жасап, материалдар жинақтаған. 2005-2011 жж. Жанкент қалашығына ауқымды археологиялық ғылыми-зерттеу жұмыстары «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы аясында жүргізілді. 2014-2015 жылдары облыстық бюджеттен арнайы қаржы бөлініп қазба жұмыстары жалғасуда.

Шірік-Рабат көне қала қорымы

Шірік-Рабат қалашығы Қызылорда облысы Қармақшы ауданы, Көмекбаев ауылынан оңтүстікке қарай 87 км жерде орналасқан. Қалашық шамамен б.з.д. ІҮ-ІІ ғасырларда өмір сүрген. 1946 жылы Хорезм археологиялық – этнографиялық экспедициясы (жет. С.П. Толстов) зерттеді. Қазіргі уақытта қалашықтың сақталған орны 850 х 600 м, етегі екі қатар дуалмен және тереңдігі 3-4 м ормен қоршалған. Қорғанға кірер қақпалар оңтүстігі мен батыс жағында. Қала бірнеше рет қайта тұрғызылған. Ең көне кезеңде (б.з.д. ІҮ-ІІ ғғ.) төбенің биік жеріне сол жерді мекен еткен патшалар жерленген. 6 оба мен сыртын топырақтан үйген қорған салынған. Сәл кейінірек б.з.д. ІІІ–ІІ ғғ. кірпіштен өрілген үлкен сағана және бірнеше мазарлар мен жер асты катакомбалары салынған. Бірақ б.з.д. ІІ ғасырда Жаңадария суының тартылуына байланысты қала өз тіршілігін тоқтатқан.

2004–2011 жж. қалашыққа «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы аясында ҚР ҰҒА Ә. Марғұлан атындағы археология институтының (жет. Ж. Құрманқұлов) мамандары ауқымды археологиялық ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижесінде қалашықта сақ патшалары жерленген обалар табылып, Шірік-Рабаттың сақ тайпаларының саяси орталығы болғаны анықталды. 2014 жылдан бастап облыстық бюджеттен бөлінген арнайы қаржы арқылы қазба жұмыстары жүргізілуде. Бұл жұмыстар 2015 жылы да өз жалғасын тапты. Ж.Құрманқұловтың жетекшілігімен археолог мамандар қалашықтағы бірнеше нысандарға қазба жұмыстарын жүргізді. Жұмыстар барысында құнды мәліметтер, жәдігерлер жинақталып, қалашықтың өмір сүру тарихына байланысты тың деректер толығуда.

Ортағасырлық Сығанақ қалашығы

Сығанақ – ортағасырлық қала орны. Қала туралы алғашқы дерек Х ғасырдағы парсы шығармасы «Худуд әл-Әләмда» кездеседі. Ертедегі қыпшақ мемлекетінің саяси және сауда орталығы болған. Сол кездегі тарихшылар Сығанақты Қыпшақ даласының гаваны деп атаған. ХІҮ-ХҮ ғасырларда Ақ Орда және Қазақ хандығының негізгі саяси, экономикалық орталығы болған. Қазіргі қаланың орны 10 гектар жерді алып жатыр. Археологиялық қазба барысында табылған заттарға қарағанда Сығанақ Х-ХҮІІІ ғғасырларда өмір сүрген. Парсы тарихшысы Фазлаллах Рузбаханның жазуына қарағанда қала ХҮ-ХҮІІ ғасырларда Қазақ хандығының орталығы болған. Осы тарихшының өзі қалада жиі болып, қаланың базарына Орта Азиядан келген көпестермен, Дешті қыпшақтардың арасында қайнаған сауда базарының болатындығын, оның базарына базар күндері 500 түйе түсіп, кешке бір түйе қалмай сатылып кететіндігін жазады. Бұл жағдай қаланың Ұлы Жібек жолының төрт тараптан қиылысқан жерінде тұрғандығын көрсетеді.

ХІХ -ХХ ғасырларда қаланы алғаш рет орыс ғалымдары В.А.Каллаур, А.Якубовский, А.Н.Бернштам зерттеді. Өткен ғасырдың 70 жылдары археолог К.Ақышев, К.Байпақов, С.Жолдасбаевтар қала орнында болып материалдар жинақтаған.

2003–2011 жылдары Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің археолог ғалымы, профессор Сәйден Жолдасбаевтың жетекшілігімен қалашыққа археологиялық ғылыми-зерттеу жұмыстары республикалық бюджеттен бөлінген қаржыға жүргізіліп келсе, 2014 жылдан бастап облыстық бюджеттен бөлінген арнайы қаржы арқылы археологиялық қазба жұмыстары жалғасуда. Бұл жұмыстар 2015 жылы да өз жалғасын тапты. С.Жолдасбаевтың жетекшілігімен археолог мамандар қалашықтың оңтүстік-шығыс қақпасында басталған қазба жұмыстарды одан әрі жалғастырып, қалаға кіре беріс алаңды, көшелерді, ғимарат құрылыс орындары ашылды. Сонымен қатар қалашықтың орталық бөлігіндегі тұрғын үй құрылыс орындарына да зерттеу жұмыстары жүргізілді. Нәтижесінде жоспарланған қазба аумағынан қақпа қақпа қорғанының екі жақ қабырғалары ашылды. Зерттеу жұмыстары барысында солтүстік-шығыс бөлігінде Қарауылхана қалдықтары ашылды. Қарауылхананың ішкі бөлігінде XVIII ғасырдың тіршілігі байқалады. Ашылған бұл құрылыстар орта ғасырдағы қорғаныс жүйесі жайлы құнды дерек береді. Жалпы, Сығанақтың қорғаныс жүйесі көршілес орналасқан ортағасырлық Отырар, Сауран және Түркістан қалаларының қорғаныс жүйесіне қарағанда өзгеше ерекшеліктері бар екендігі анықталды. Қазба көлемі 10х14 м аумақта салынып, бірнеше бөлме қабырғалары, ошақ және еден анықталды.  Қазба жұмыстары барысында құнды мәліметтер, жәдігерлер жинақталып, қалашықтың өмір сүру тарихына байланысты тың деректер толықтырылды.

Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 25.12.2017

Жалпы ақпарат:

Сығанақ қалашығындағы 2016 жылғы археологиялық-зерттеу жұмыстары

2016 жылдың маусым айының 20-ы күнінен бастап Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы Сунақ ата ауылдық округіне қарасты Сығанақ қалашығына археологиялық қазба жұмыстары басталып  қазба жұмыстарын «Қожа Ахмет Яссауи атындағы Халықаралық Қазақ-Түрік университеті» мекемесі археологиялық ғылыми-зерттеу орталығының жетекешісі т.ғ.д., профессор С.Ж. Жолдасбаевтың жетекшілігімен университет ғалымдары жүргізді. Қазба жұмыстарына Қызылорда облыстық тарихи-мәдени ескерткіштерді қорғау жөніндегі коммуналдық мемлекеттік кәсіпорны мамандары қатысты.     

Қазба жұмыстарын жүргізуге Сунақ ата ауылынан 16 адам жұмысқа тартылды. Қазба 2015 жылы ашылған №9 қазбаға биылғы жылы өз жалғасын тауып қорғанның оңтүстік-шығыс бөлігінде 15х15 өлшем көлемінде жер аршылып қазба жұмыстары жүргізілді. Қақпаның сол жақ бөлігінде 10х15  және де қаланың кіре беріс қақпа алдындағы көшеге зерттеу жұмыстары жүргізілді. Қазба барысында үш кезеңді қамтитын құрылыс орындары аршылып  тұрмысқа қажетті заттар мен  мал сүйектері т.б заттар табылды. Барлық табылған археологиялық бұйымдарға арнайы фиксация жасалды.  Бұл құрылыстың барлығын ортағасырлық кезеңге сәйкес келеді. Зерттеу жұмыстары  жоғарыда көрсетілген жоспарға сәйкес жүргізіліп тамыз айының 20-да аяқталды.

Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 25.12.2017

Жалпы ақпарат:

Жанкент калашығындағы 2016 жылғы археологиялық-зерттеу жұмыстары

2016 жылы Қорқыт Ата атындағы ҚМУ "Археология және этнография" ҒЗО археолог мамандарынан құрылған Жанкент археологиялық экспедициясында 2 отряд қазба жұмыстарын жүргізді. Қазба жұмыстарына Қызылорда облыстық тарихи-мәдени ескерткіштерді қорғау жөніндегі мемлекеттік коммуналдық кәсіпорны, Қызылорда облыстық тарихи-өлкетану музейі мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорны мамандары қатысты. Қазба жұмысы техникалық ерекшеліктерге сай жүргізілді. Биылғы жылы 2005-2015 жылдары аралығында қазба жұмыстары жүргізілген №1, №2 қазба орындарына археологиялық ғылыми-зерттеу жұмыстары жалғастырылды.

2016 жылы қосымша 210 м²жер аршылып қазба жұмыстары жүргізілді. Барлығы 50 квадрат, әр квадраттың өлшемі 2 х 2 м. Қазба жұмысы ережеге сәйкес әр мәдени қабаттары бойынша жүргізілді. Археологиялық қазба жұмыстары кезінде №2 қазба орнынан көптеген керамикалық ыдыстардың бөліктері, сүйек қалдықтары, сонымен бірге жақсы сақталған бірнеше мыс теңгелер табылды. Барлық табылған археологиялық бұйымдарға арнайы фиксация жасалды. Қазіргі уақытта археологиялық бұйымдарға арнайы лабораторияда ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілуде.

         № 1 қазба орнында Цитадельдің сыртқы қабырғасының мұнараларын ашу, сақтау жұмыстарымен жалғасты. Цитадельдің 2 мұнарасын 1,3 метр тереңдікте ашып, сабан сылақпен сыланды.

          № 2 нысанда Шахристан бөлігіндегі тұрғын үй құрылысы 6/15 метр ұзындықта темір шатырмен жабылды. Осы нысанның батыс бөлігінен салған қазба жұмыстарында культтық наным сенімдегі қошқар мүйізі және бүтін керамикалық ыдыс қалдықтары табылды.

Ақпарат қосылу\жаңартылу күні: 25.12.2017

Жалпы ақпарат:

Шірік-Рабат қалашығындағы 2016 жылғы археологиялық-зерттеу жұмыстары

Шірік-Рабат қалашығындағы қазба жұмыстары үстіміздегі жылдың тамыз айында басталды.  Археологиялық зерттеуді Ж.Құрманқұлов басқаратын «Антик» ЖШС жүргізді. Экспедиция құрамында ғылыми қызметкерлер Ж.Утубаев, Қорқыт ата атындағы ҚМУ-дың «Археология және этнография» ғылыми орталығының қызметкерлері Ә.Тәжекеев, Р.Дәрменов, т.б, сонымен қатар, Қызылорда облыстық тарихи және мәдени ескерткіштерді қорғау жөніндегі мекемесінің  қызметкері қатысты.

Биылғы маусым бұрын ашылып, зерттелген ежелгі ғибадатханаларға консервация жұмыстарын жасаудан басталды. Ғибадатхана орындары топырақпен қайта жабылып, сабан сылақпен сыланды.

Сонымен қатар зерттеу жұмыстары 2015 жылы зерттеу басталған №17 нысан деп аталатын қаланың қорғаныс қабырғасының бір мұнарасында жалғасты. Мұнараға жапсарласа салынған белгісіз құрылыс орнының үстіңгі қабаты алынғаннан кейін жоспары төртбұрышты 4 бөлме орны анықталды. Нысанның қабырғасы кесектен қалың етіп өрілген. Табылған заттарға үй жануарларының сүйектері, керамикалар (аз мөлшерде) моншақ, кішкентай алтын жапсырма және жұқа темір «сауыттың» бөліктері жатады. Анықталған бөлменің бірінде екі адамның мәйіті жерленген. Мәйіттер тоналған, нашар сақталған.  

Шірік-Рабат қаласының солтүстік-шығыс жағынан жерасты жерлеу орны анықталып, қазба жүргізілді. Жерлеу орны тоналған. Бүтін адам сүйегі табылмады, тек адам сүйектерінің қалдықтары жиналып алынды.

Сонымен бірге, археологиялық зерттеу жұмыстары барысында қалашықтың қорғау, құрылыс салуды реттеу, қорғалатын табиғат ландшафт аймақтары белгіленді.